23 Mayıs tarihinde Amerikan Kongresi Temsilciler Meclisi çoğunluk partisi meclis lideri Tom Emmer, ABD'nin merkez bankası dijital parası
(Central Bank Digital Currency- CBDC) konusundaki yasasına dair önemli bir adım attı. Emmer’ın Merkez Bankası’nın uzun süredir üzerinde çalıştığı CBDC üretmesini engellemeyi teklif ettiği önerisi 216 kabul ve 192 red oyu ile meclisten geçti. Öneri kişisel veri güvenliği endişe ile Merkez Bankası'nın bireysel (
retail) CBDC’yi direkt vatandaşlara sunmasını engelliyor. Böylece ABD, küresel dijital ekonomi çağında neredeyse tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin üzerinde çalıştığı CBDC gibi bir teknolojiyi vatandaşlarına direkt sunmaktan vazgeçmiş, ya da en azından ertelemiş, oldu.
Temelde bakıldığında Emmer’ın yasa önerisini okuyan ve CBDC üzerine herhangi bir bilgi birikimi olmayan temsilciler kolaylıkla Emmer’ın ABD vatandaşlarının kişisel gizliliğine verdiği önemi vurgulayan ifadelerine katılarak yasayı onaylayabilir. Emmer’ın temel endişesi para gibi finansal bir aracın Amerikan vatandaşlarını siyasi açıdan kontrol etmek için kullanılması ve kişisel gizlik endişeleri. Peki bu son gelişme Biden yönetiminin şu ana kadar CBDC ile ilgili hedeflerine nasıl bir etki getirebilir?
Biden’ın Dijital Para Konusundaki İstekleri
Biden yönetimi, 2022'nin sonuna doğru merkez bankası dijital parasına dair çalışmaların hızlandırılmasını istemişti. Biden’ın bu konudaki isteği, ABD'nin küresel finansal sistemde rekabetçi kalmasını sağlamaya yönelik stratejik bir hamle olarak değerlendirilebilir. Dijital para birimlerinin küresel ticaretin ve finansal işlemlerin geleceğinde önemli bir rol oynayacağı aşikâr. Özellikle Çin gibi büyük ülkelerin de bu konuda önemli ilerlemeler kaydetmesi ve Bank of International Settlement (BIS) çatısı altında Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden Tayland’a kadar farklı ülkelerin merkez bankalarının
mBridge gibi ortak projelerde bu gelişimi teşvik etmesi bu durumun en büyük örneklerinden. ABD ise bu konuda geri kalmış görünüyor. Dolayısıyla şu ana kadar kurduğu dolar hâkimiyetini kaybetmemek için CBDC’ler başta olmak üzere rakip para birimlerinin küresel kullanımını artırma potansiyeli olan herhangi bir gelişmeye endişe ile bakması normal. Biden’ın 2022’de çalışmaların hızlandırılmasını istemesi de ABD’nin bu konuda geri kalmak istememesi argümanını güçlendiriyor.
Ancak Kongre'deki bazı üyeler, Biden’ın bu önerisine temkinli yaklaşıyor. Kongrenin Biden’a karşı böyle bir tepki vermesinin birkaç önemli nedeni var. İlk olarak, dijital paranın vatandaşların gizliliğini ihlal edebileceği korkusu, özellikle hükümetin bireylerin finansal işlemlerini izlemesi konusunda ciddi endişeler yaratıyor. İkinci olarak, dijital paranın finansal sistem üzerindeki potansiyel etkileri, bankaların ve diğer finansal kurumların rollerinin değişmesi gibi konular, politika yapıcıları daha dikkatli olmaya itiyor. Aslında bakıldığında da ABD ekonomisi her an patlama tehlikesi olan büyük bir balon üzerine kuruludur. Dolayısıyla iyi hesaplanmayan ufak bir hata ekonomik sıkıntıları da beraberinde getirir. Özellikle bu hata sistemdeki güçlü aktörlerden biri olan bankaları ilgilendiriyorsa.
Çin’in e-CNY Modeli ve Başarıları
Açıkça belirtmek gerekir ki Çin dijital para konusunda önemli bir başarı elde etti ve kendi CBDC’sini (e-CNY) etkin bir şekilde vatandaşlarının hizmetine sunan ilk ülke oldu. e-CNY, Çin'in dijital Yuan’i, kullanıcıların günlük işlemlerini kolaylaştırırken, finansal sistemin genel verimliliğini de artırdı. Örneğin, e-CNY sayesinde insanlar, fiziksel para taşımadan kolaylıkla alışveriş yapabiliyor ve ödemelerini anında gerçekleştirebiliyor. Ülkede halihazırda kullanılan AliPay ve WeChatPay gibi uygulamalardan farklı olarak, e-CNY’yi kullanmak herhangi bir üçüncü parti ödeme sistemi gerektirmiyor ve ülkenin resmi para birimi olması sebebiyle de son derece güvenli bir alternatif sunuyor. Ayrıca dijital para birimi sayesinde vergi kaçakçılığı ya da kara para aklama gibi yasa dışı faaliyetlerin de önüne geçilebiliyor. Üstelik kurulan kapsayıcı model sayesinde bankaların finansal sistemdeki etkin rolü de herhangi bir zarar görmüyor. Aksine, Çinli bankalar da e-CNY’nin gelişiminden oldukça memnun ve destekleyici projeler yürütüyor.
Çin’in bu modelinin başarısı, diğer ülkeler için de ilham verici olabilir. Örneğin, e-CNY'nin kullanımı, büyük şehirlerde yapılan pilot uygulamalarda milyonlarca kullanıcı tarafından test edilmiş ve başarılı bulunmuştur. Kullanıcılar, mobil uygulamalar üzerinden dijital cüzdanlarına erişerek ödemelerini kolaylıkla gerçekleştirebilmektedir. Halihazırda yaklaşık 3 yıldır Pekin metrolarından süpermarketlere kadar pek çok yerde e-CNY ile ödeme yapmak mümkün.
2022 Beijing Kış Olimpiyatları sürecinde ise e-CNY başarılı bir uluslararası performans sergiledi ve modelin küresel alanda diğer para birimleri ile olan işlemlerde ve aynı zamanda hem online hem de offline ortamlarda kullanım rahatlığını bir kez daha kanıtlamış oldu.
Peki ABD’li temsilci Emmer’ın kişisel veri endişesi sorununu Çin modeli nasıl aştı? İlgili otoritelerden yapılan açıklamalar e-CNY modelinin
küçük miktarlar için anonimlik, büyük miktarlar için takip edilebilirlik prensibine dayandığını belirtir. Dolayısıyla tüm vatandaşların yaptığı her harcamanın herhangi bir siyasi amaçla takip edilmesi ya da bu bilgilerin saklanması söz konusu değildir. Bu tarz bir yaklaşımla ABD’nin de bu sorunu aşması mümkün olabilir. Ancak burada belirtmek gerekir ki halihazırda vatandaşlarının tüm bilgilerini Apple ya da Meta (Facebook) gibi şirketlere açan bir hükümetin CBDC konusunda bu kadar çekimser kalmasını sadece vatandaşların kişisel veri gizliliği endişesi ile açıklaması çok inandırıcı gelmiyor.
ABD'nin, kendi dijital para birimini geliştirirken, Çin'in bu alandaki tecrübelerinden yararlanması önemli.
Dijital paralar, küresel ticarette hız ve güvenliği artırarak ülkelerin ekonomik büyümesine katkıda bulunabilir. Bu bağlamda, Biden yönetiminin dijital para konusundaki çalışmaları hızlandırma isteğinin, ABD'nin küresel finansal sistemdeki rekabet gücünü koruma olduğu değerlendirilebilir. Ancak ABD Kongresi’nde kendisine karşı getirilen yasa tasarısında belirtilen sorunları aşmak için Çin’in e-CNY modeli incelenebilir ve dijital paranın nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceğine dair somut bir örnek sunulabilir.
Jessica Durdu
YAZARIN TÜM YAZILARI İÇİN TIKLAYIN
