Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, 15 Mart 2023’te “ÇKP ve Dünya Siyasi Partileri Arasında Üst Düzey Diyalog” toplantısında ilk kez “Küresel Medeniyet İnisiyatifi”nden ayrıntılı biçimde söz ettiğinde, Çin’in kadim “uyum ve birlikte yaşama” ilkesini 21. yüzyılda bir kez daha ete kemiğe kavuşturmuştu. Çin’e özgü sosyalizmin ve Çin tarzı modernleşmenin yeni bir insanlık medeniyeti inşasındaki rolüne vurgu yapan bu konuşma, medeniyetler arasında uyumlu kalkınmayı teşvik etmeyi, halklar arasında dostane alışverişleri desteklemeyi, barış içinde bir araya yaşamaya ve küresel zorluklara ortak yanıt vermeye bir çağrı niteliğindeydi.
Xi’nin konuya ilgisi 2023’te başlamamıştı, öncesi de vardı kuşkusuz. Örneğin 27 Mart 2014’te UNESCO genel merkezinde yaptığı konuşmada, insanlık medeniyetinin iletişimle çok renklilik kazanacağını ve karşılıklı öğrenmeyle zenginleşeceğini belirtmiş, şöyle devam etmişti:
“Medeniyetler eşittir ve bu eşitlik medeniyetler arası iletişim ve karşılıklı öğrenmeyi mümkün kılar. İnsanoğlunun bütün medeniyetleri değer açısından eşittir, her birinin saygın özellikleri ve eksiklikleri vardır. Dünyada ne yüzde yüz mükemmel olan ne de yüzde yüz hünersiz olan bir medeniyet vardır. Medeniyetlerin üstünü ve alçağı, seçkini ve yararsızı olmaz.”
Xi’nin “küresel medeniyete” yaptığı vurgular, Samuel Huntington’un 1990’ların başından itibaren ABD’nin ideolojik-kültürel yönünü ve yeni dünya düzenini belirleyen “Medeniyetler Çatışması” tezine de bir yanıt oluşturuyor, dahası bu tezin geçerliğini yitirdiğini belirliyordu.
Medeniyet çeşitliliğine saygı
Kısa süre önce Kırmızı Kedi Yayınevi’nce okurlara sunulan 93 sayfalık “Karşılıklı Öğrenme, Barış ve Refah / Küresel Medeniyet İnisiyatifi” adlı kitap, son 40 yılda ABD emperyalizmine yön veren “Tarihin Sonu” ve “Medeniyetler Çatışması” tezlerinin ardından Xi’nin bu açılımını ve Çin’in var olan medeniyetlere nasıl baktığını ortaya koyuyor. Prof. Djoomart Otorbaev, Martin Jacques, Prof. Zheng Yongnian, Prof. Hasan Ünal, Prof. Dr. Yang Zhengquan, Prof. Dr. Barış Doster, Prof. Dr. Yu Chengwen, Zhao Qing, Prof. Fan Daqi, Sourabh Gupta, Prof. Chen Lianjun, Zheng Wei, Dr. Serdar Yurtçiçek, Doç. Dr. Zhang Suqiu, Prof. Kerry Brown, Peng Bo, Tunç Akkoç, Li Yihua, Prof. Sun Wei, Ahmed Al-Seed ve Wang Jun’un makalelerinden oluşan kitap, “gök kubbenin altında büyük uyum” değerlerine dayanan, Çin’in derin kültürel mirasını ele alırken farklı medeniyetlere ait kültürel hazineler arasındaki uyumu da sergileyen bir çalışma. Yazarlar dört temelde, yani medeniyet çeşitliliğine saygı, ortak insani değerlerin desteklenmesi, medeniyet mirasına ve yeniliğe vurgu ve gelişmiş uluslararası kültürel değişim zemininde yeni bir kültürel medeniyet projesini tartışırlarken, uyum ve entegrasyonun gerçek çok taraflılığı savunmanın yolu olduğunun altını çiziyorlar.
Çin’in tarihinde sömürgecilik yok
Prof. Zheng Yongnian, medeniyetler arası diyalog önerisinin Çin medeniyetinin derinliklerinden gelen ve birçok farklı özellikle karakterize edilen eşsiz Çin felsefesini de yansıttığını söylerken, şu dört özelliğe dikkat çekiyor: 1) Sekülerizm, 2) Karşılıklı bağımlılık, 3) Çinlilerin her şeyi kucaklayan bir anlayışa sahip olması, 4) Uzun vadeli bakış açısı.
Prof. Dr. Hasan Ünal’ın, değişen dünyada Türkiye’nin pozisyonunu da değerlendiren makalesindeki şu satırları da önemli:
“Ortaya çıkmakta olan çok kutuplu dünya düzeninin bu kez getirdiği en önemli fark, mevcut çok kutupluluğun ilk kez Batı egemenliğinde bir düzen olmayacağı gerçeğidir. Son 500 yıllık çok kutupluluk dönemi temelde Avrupa merkezli bir sömürge dönemiyken ve Avrupalı olmayan herkese tepeden bakan Batı medeniyetinin üstünlüğünü her zaman savunmuşken, yeni ortaya çıkan çok kutuplu dünya düzeninde uluslararası ilişkilere farklı medeniyet yaklaşımlarına sahip bir dizi güç merkezi olması muhtemeldir. Örneğin, kendine has kültürel özellikleri olan ve sömürgeci bir tarihi bagajı bulunmayan yükselen Çin’in iktisadi, teknolojik, askeri ve mali açıdan güç dengelerini değiştireceği kesindir.”
“Karşılıklı Öğrenme, Barış ve Refah / Küresel Medeniyet İnisiyatifi”, dünyanın nereye gitmekte olduğunu merak edenlerin dikkatinden kaçmaması gereken bir kitap.
