Ermenistan hükümeti, ülkenin Avrupa Birliği’ne (AB) katılım sürecini başlatan yasa tasarısını onayladı. Bu tasarı, parlamentoda görüşüldükten sonra referanduma açılacak.
Avrupa Parlamentosu raportörü Miriam Lexmann, “Ermenistan hükümetinin AB katılım sürecini başlatma kararını içtenlikle memnuniyetle karşılıyorum” ifadeleriyle Ermenistan'ın AB katılım sürecini başlatmasını kutladı.
Rus tarafı ise, Erivan’ın bu kararına tepkili. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Ermenistan’ın hem AB hem de Avrasya Ekonomik Birliği’ne (AEB) aynı anda üye olamayacağını belirtti.
Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksey Overçuk da, “Ermenistan'ın Avrasya Ekonomik Birliği'nden (AEB) çekilme sürecinin başlangıcı olarak değerlendiriyoruz. Rusya Federasyonu, Ermenistan’a yönelik ekonomik politikasını bu durumu dikkate alarak oluşturacaktır” ifadeleriyle yorumladı ve AB üyeliğinin ‘Titanik gemisine bilet satın almaya benzediğini’ söyledi.
Ermenistan’ın Avrupa yolculuğu
Ermenistan ile AB arasında, geçmişi uzun yıllara dayanan bir etkileşim süreci var.
Ermenistan, 1996 yılında AB ile Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması imzaladı, 2001 yılında ise Avrupa Konseyi üyesi oldu. Erivan ayrıca, 90’lı yıllardan itibaren Avrupa Komisyonu'nun eski Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelere, ‘pazar merkezli ekonomik sisteme uyum’ amacıyla yaptığı hibe ve teknik yardım programı olan TACIS programına dahil edildi ve uzun süre yardım aldı.
Ermenistan ayrıca, 2004 yılında Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) kapsamında AB ile ilişkilerini geliştirdi, 2009 yılında Doğu Ortaklığı (Eastern Partnership) girişimine katıldı, 2013’te Avrasya Ekonomik Birliği'ne (AEB) katılmasına rağmen 2017’de AB-Ermenistan Kapsamlı ve Genişletilmiş Ortaklık Anlaşması'nı (CEPA) onayladı, 2018’de Paşinyan’ı iktidara getiren renkli devrim (Kadife Devrim) yaşandı ve ‘demokratik reformlar’ hız kazandı.
Ermenistan, Avrupa entegrasyon sürecini başlatan 7. eski Sovyet ülkesi. Erivan’ın söz konusu siyasi salınımı, AB-AEB arasında olduğu gibi, NATO ile Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) zemininde de yaşanıyor.
Ermenistan AB’ye katılabilir mi?
Ermenistan, coğrafi olarak Avrupa’da olmasa da, Gürcistan gibi ‘Avrupa değerlerine ve işbirliği süreçlerine’ yakın durma çabası içinde. Avrupa açısından Ermenistan’ın önemini ise ‘Avrupa değerlerine’ olan bağlılığından çok, Rusya ve İran’a coğrafi yakınlığı belirliyor.
Avrupa Birliği üyeliği ise, ülkelerin kapısında uzun yıllar beklediği, Sovyetler Birliği'nin Estonya, Letonya ve Litvanya’dan oluşan yalnızca üç eski üyesinin tamamlayabildiği zorlu bir süreç.
Bu üç ülke dışında, Ukrayna, Moldova ve Gürcistan da uzun süredir ‘AB üyeliği’ ile siyasetleri şekillenen, ülke içinde ‘Rus yanlıları’ ile ‘AB yanlıları’ arasında şiddetli siyasi çekişmelerin yaşandığı, renkli devrim kuşağında bulunan eski Sovyet ülkeleri. Bu benzerlikler, Ermenistan’ın üyeliğinin de uzun yıllara yayılabileceğini gösteriyor. Üstelik, Ermenistan özelinde Rusya ile ilişkilerde önemli ekonomik veriler var.
Ermenistan İstatistik Komitesi’nin Ocak-Nisan 2024 ayına ait yayınladığı verilere göre, Ermenistan’ın Rusya ile karşılıklı ticareti 3.1 kat arttı, Avrupa Birliği ülkeleriyle karşılıklı ticaret ise yüzde 24.3 azaldı.
Bahsi geçen 4 ayda, Ermenistan ile Rusya arasındaki ticaret hacmi 6.3 milyar dolar, Ermenistan - AB ticaret hacmi ise 695.5 milyon dolar olarak belirlendi. Rakamlara göre, Ermenistan’ın Rusya’yla ticareti, AB’nin yaklaşık 9 katı. İki ülke arasındaki askeri ilişkiler ise Ermenistan kamuoyunun en büyük tartışma konularından.
Yani, Ermenistan’ın tam olarak ‘Avrupalı’ olabilmesi için öncelikle ülkenin ekonomik sistemini kelimenin tam anlamıyla baştan aşağı değiştirmesi gerekecek. Bu konuda AB ve Paşinyan yönetiminin ısrarı ise, derin ekonomik kriz ve siyasi istikrarsızlık getirecek. Bütün bunlar, rota değiştiren Ermenistan’ın birliğe bir enkaz halinde girmesi ve AB yönetimi tarafından yük olarak görülmesi demek.
Avrupa Birliği’nin öncelikli hedefi, Ermenistan’ın tam üyeliğinden ziyade, üyelik sürecinin devamı ve bu süreçte stratejik çıkarlarını hayata geçirmek gibi görünüyor. ‘Avrupalı’ bir Ermenistan’ın AB’ye kazandıracağı şey, Rusya’nın jeopolitik yenilgisi hedefiyle doğru orantılı.
Ermenistan’ın dahil olduğu bölgesel ve uluslararası konular Türkiye’de tohumlarını emperyalistlerin ektiği bir ‘milliyetçi’ bakış ve halklar arasındaki kardeşliği dinamitleyen tarihsel önyargılarla ele alınıyor. Ancak komşumuzda yaşananlar, bölgemiz geleceğine dair önemli ipuçları barındırıyor.
