Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping ve Özbek mevkidaşı Şevkat Mirzoyev arasında çarşamba günü başkent Beijing’de yapılan görüşme neticesinde ilişkileri kapsamlı stratejik ortaklığa yükseltildi. Zirvede Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Özbekistan’ın Çin’i Orta Asya’da ilk tanıyan ülke olduğuna dikkat çekerek, diplomatik ilişkilerin kurulmasının üstünden geçen 32 yılda işbirliğinin benzersiz şekilde derinleştiğine vurgu yaptı. Çin lideri Xi “Mevcut karmaşık uluslararası durum karşısında her iki tarafın da birbirini sıkı bir şekilde desteklemesi gerekiyor. Çin, Özbekistan'ın ulusal egemenliğini, bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve kendi bağımsız kalkınma yolunu kararlı bir şekilde desteklemektedir.” İfadesini kullandı.
Kuşak ve Yol İnisiyatifi ile birlikte tarafların yüksek kalite kalkınma sürecine girdiğini anımsatan Xi Jinping, yeni dönemde kurulan yüksek düzeyli stratejik ortaklığın “karşılıklı güvenen dayanan bir siyasi atmosferi” beraberinde getireceğini söyledi.
Özbekistan lideri: Çin ile dostluk bin yıllık
Özbekistan lideri Şevkat Mirziyoyev ise bu ziyaretin karşılıklı güveni daha da güçlendirmek, kapsamlı işbirliğini genişletmek ve Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin yüksek kaliteli ortak inşasını teşvik etmek için önemli bir fırsat olmasını umduğunu söyledi. Mirziyoyev, ekonomi ve ticaret, tarım, yeşil enerji, yerel kalkınma, turizm ve halklar arası değişim gibi çeşitli alanlardaki pratik işbirliklerinde daha verimli sonuçlar elde etmeyi umduğunu söyledi.
Çin Sosyal Bilimler Akademisi Doğu Avrupa çalışmaları uzmanı Zhao Huirong, Özbekistan liderinin özellikle Kuşak ve Yol üzerinde durmasının coğrafi özel bir nedene dayandığı yorumunda bulundu. Çin’in Global Times gazetesine konuşan Zhao “ Kuşak ve Yol İnisiyatifi, Özbekistan'ın karayla çevrili statüsünü stratejik bir avantaja dönüştürmede ve bu ülkeyi Orta Asya'da önemli bir ulaşım merkezi olarak konumlandırmada etkili olduğunu kanıtladı. Özbekistan, Çin, Avrupa, Orta Doğu ve Güney Asya arasındaki bağlantıyı kolaylaştıran önemli bir köprü haline geldi.” dedi.
Mirziyoyev ziyareti öncesinde Çin basının için kaleme aldığı “Özbekistan ve Çin: Bin yıllık dostluk ve işbirliği” başlıklı makalesinde de "Çin ile çok yönlü ilişkilerin geliştirilmesi, Özbekistan'ın dış politikasının temel önceliklerinden biri olmuştur ve olmaya devam etmektedir." değerlendirmesinde bulunmuştu. Mirzoyev, Çin-Orta Asya Zirvesi ve Üçüncü Kuşak ve Yol Forumu dolayısıyla Çin’i geçen sene iki kez ziyaret etmişti.
Zirveden hangi kararlar çıktı?
Çin ve Özbekistan ilişkileri “ortak geleceğin inşası” seviyesine çıkarmayı taahhüt etmesinin yanı sıra ekonomik iş birliğine dair de önemli kararlar alındı. Çin basınında yer alan haberlere göre Asya Altyapı Yatırım Bankası Özbekistan ile üç yıllık bir proje yatırım planı imzaladı. Yatırım planlarının ulaşım, enerji, su kaynakları ve çevre gibi sektörleri kapsaması bekleniyor.
Çin Ticaret Bakanı Wang Wentao da Salı günü Özbekistan Başbakan Yardımcısı Jamshid Khodjaev ile bir araya gelmişti. Wang, 2023 yılında Çin ve Özbekistan'ın ikili ticaret hacminde rekor seviyeye ulaştığını, Çin'in uzun yıllar boyunca Özbekistan'ın en büyük ticaret ortağı olduğunu dile getirmişti. Wang ayrıca enerji, madencilik ve altyapı gibi alanlarda iş birliğini derinleştirme ve yeşil enerji, dijital ticaret alanlarında işbirliğini genişletme sözü vermişti.
Rekabetin merkezindeki coğrafya: Orta Asya
Mirziyoyev'in ziyaretinin bir diğer boyutu da özellikle geçen yıl Çin-Orta Asya Zirvesi'nin ardından somutlaşan iş birliğini teşvik etmek olarak özetleniyor. Doğu Çin Normal Üniversitesi Rusya Araştırmaları Merkezi Araştırma Görevlisi Cui Heng, Çin'in Orta Asya ile işbirliğinin artık genişlediğini ve çok büyük bir işbirliği potansiyeli bulunduğunu söyledi. Cui, Orta Asya'nın, bölge ülkeleriyle bağlarını güçlendirmek için yarışan ABD, Rusya, Hindistan ve Türkiye gibi büyük ülkeler arasında süregelen güç mücadelelerinde odak noktası haline geldiğini yorumunda bulundu.
Eylül ayında ABD Başkanı Joe Biden, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu oturum aralarında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan liderleriyle bir araya gelmişti. Biden, C5+1 diplomatik platformunun bu düzeyde ilk kez buluştuğunu söyleyerek “tarihi an” tanımlamasını yapmıştı.