Çin Seddi’ni ilk kez gördüğümde, hayranlık, büyülenmişlik ve şaşkınlık duygularına kapılmıştım. Dağlar boyunca göz alabildiğine uzanan bu tarifsiz yapı, resmen insanın zihnini ele geçiriyor, tasavvurunu uyuşturuyor, bir yandan da kalbini okşuyordu. Beijing yakınlarındaki ziyarete açık bölgelerine birkaç kez gittim ve her seferinde aynı duygularla, adeta gözlerime inanamayarak ayrıldım. Hayal etmenin, kavramanın çok zor, ilham verici güzelliğini tanımlamanın imkânsız olduğu devasa bir duvar, yüzyılların gizemini barındıran bir bilmeceydi burası. Sonrasında, Çinlilerin, “Çin Seddi’ne çıkmadan kahraman olunmaz!” dediği bu uçsuz bucaksız ve insanüstü yapıyla ilgili ne buldumsa okumaya ve seyretmeye çalıştım.
Tastamam aynı şey, Çin’in eski başkentlerinden Xian’daki Yeraltı Heykel Ordusu-Terracotta için de geçerli. İnsan aklını zorlayan, gördüklerinize inanmanın hiç kolay olmadığı, karşısında deyim yerindeyse donup kaldığınız, “İnsan bunu nasıl düşünebilir?” diye sormadan edemediğiniz, toprak altında her biri farklı yüz çizgilerine sahip binlerce asker heykelinin sıralandığı bir müze… 60 kilometrekarelik bir alana yayılan, imparatorlarını ölümünden sonra da korumak için yüzyıllardır nöbet tutan toprak askerleri barındıran bir mezar…
Çin’in ilk imparatorunun hayal gücü
İşin ilginci, Çin Seddi de Yeraltı Heykel Ordusu da aynı insanın, Çin’deki yedi krallığı birleştirip ülkeye adını veren ilk imparator Qin Shi Huang’ın hayal gücünün ürünleri. M.Ö 221’de Çin’in kuzeyini boydan boya kapatacak bir savunma duvarı inşa etmeye karar veren Qin’in kendisi için görkemli bir mezar tasarlaması da aynı yıllara rastlıyor. Çok güçlü bir imparator olan ama ölümden çok korkan Qin Shi Huang, atlarıyla, kılıçlarıyla, arabalarıyla birlikte binlerce, belki de on binlerce askerin de mezarı beklemesini istiyor ve 1974’te tarlasında kuyu açmaya çalışan bir köylünün tesadüfen keşfetmesiyle gün ışığına çıkan akıl almaz bir ordu yaratıyor.
Tarihten güncelliğe heykel ordusu
Geçen hafta Netflix’te gösterilmeye başlayan, James Tovell’ın yönettiği 77 dakikalık “Toprak Askerlerin Gizemi” (Mysteries of the Terracotta Warriors) belgeseli, hem Qin Shi Huang’ı tanıtan hem de Yeraltı Heykel Ordusu’nun tarihi ve halen devam eden çalışmalar hakkında bilgi veren doyurucu bir yapım. 2024 ürünü olduğu için güncel durumla ilgili önemli ayrıntıları içeren, şimdiye kadar ulaşılabilen toplam 8.000 asker heykelinden ancak 1200’ünün sergilenebilmesini sağlayan kazı ve restorasyon çalışmalarını aktaran belgesel, antik dönem Çin’inin en önemli tarihçisi kabul edilen Sima Qian’ın (M.Ö 145-M.Ö 86) “Shiji-Tarih Kayıtları” eserinin de izini sürerek aydınlatıyor izleyiciyi. Başarılı canlandırma bölümleriyle Qin dönemi ve sonrasındaki taht kavgalarını, savaşları, saray entrikalarını, öldürülen cariyeleri, dehşeti aktaran yapım, uzmanların günümüzdeki çalışmalarını ve röportajlarını da sunuyor ve tüm zamanların en önemli arkeolojik keşfiyle ilgili çok çeşitli soruların yanıtlarını arıyor. “Burası sadece bir eski zaman harikası değil, aynı zamanda bir suç mahalli” diyen bir uzman, mezarın yüzyıllar içinde neden tahrip edilip yakıldığını, asker heykellerinin neden parçalandığını ve bir heykelin parçalarını birleştirmek için üç yıl kadar uğraştıklarını anlatıyor örneğin.
Kâşif köylü Yang Zhifa
Çin’i kuran adamla birlikte gömülmüş, yüz ifadeleri birbirine benzediği takdirde heykeltıraşın idam edilmesiyle sonuçlanan bir cezaya neden olan binlerce asker, Çin’in birliğinin de bir ifadesi aynı zamanda. Belgeselde vurgulandığı üzere, ilk imparatorun Çin’i birleştirme vizyonu kalıcı oluyor ve Yeraltı Heykel Ordusu, yaklaşık 2200 yıldır insan ruhunun yüceliğinin bir göstergesi olarak parıltısını koruyor. Mezarın yapımında çalışan 700.000 bin mahkûmun öyküsü de ayrıca tarihte yankılanıyor hiç kuşkusuz.
Bir de not düşeyim: James Tovell’ın belgeselinde Yeraltı Heykel Ordusu’nu keşfeden köylü Yang Zhifa ile ilgili herhangi bir bilgi verilmiyor, yalnızca bir sahnede fotoğrafı gösteriliyor. Ben 2006’da müzeyi ziyaret ettiğimde, 1933 doğumlu bu yaşlı köylü bir kâşif olarak, toprak askerlerle ilgili kitap ve broşürleri imzalıyor, turistlerle fotoğraf çektiriyordu. Hâlâ yaşıyorsa, selamet diliyorum.
Toprak askerlerin öyküsünü en son 2021’de çok başarılı bir animasyon olan Çin yapımı “Toprak Askerler Diyarı”nda (Yong Zhi Cheng) izlemiştik. İngiliz yapımı “Toprak Askerlerin Gizemi” de 2200 yıllık bu benzersiz bilmecede yeni düğümler çözüyor, bilgimizi çoğaltıyor. Yeraltı Heykel Ordusu’yla ilgili ne bulursanız okumaya ve izlemeye çalışın. Keşfedilecek daha çok şey var çünkü.
YAZARIN TÜM YAZILARI İÇİN TIKLAYIN
