Kapitalizmin ilk lokmaları: SSCB'de ilk McDonalds 34 yıl önce bugün açıldı

Moskova'da McDonalds'ın açılması olarak kabul edilir. Ülkenin artık 'bir daha eskisi gibi olamayacağının' işareti olan bu açılış, 34 yıl önce bugün gerçekleştirildi. Moskova'da 31 Ocak 1990'da Moskova Puşkin Meydanı’ndaki Bolşaya Bronnaya caddesi 29 numarada açılan mağazada, ünlü McDonalds logosunun altına iliştirilen orak-çekiçli Sovyet bayrağı, birliğin son nefesini vermek üzere olduğunu gösteren en simgesel anlarından biriydi. Çeşitli kaynaklara göre, açılışın yapıldığı gün Puşkin Meydanı'nda 30 ila 40 bin arasında Sovyet vatandaşı, bir buçuk kilometrelik kuyruk oluşturmuştu. Açılışta ayrıca, McDonald's'ın bir günde hizmet verdiği ziyaretçi sayısı rekoru kırıldı. İlk ‘Rus McDonald's’, 700 kişilik iç, 200 kişilik dış mekanıyla ve 27 kasasıyla dünyanın en büyüğüydü. Öyle ki, asıl ‘heyecan’ sipariş verme süreci olsa da, sıra beklemeyenler için yerini satmaya çalışan, ya da başkası adına sipariş alan insanlar bile vardı. Ayrıca, açılıştan önce Moskova yetimhanelerinden öğrenciler de getirildi ve çocuklara McDonalds tarafından ücretsiz yemek servis edildi. Rus basınına göre de, ilk günkü kadar olmasa da devam eden süreçte McDonalds önünde uzun kuyruklar oluşmaya devam etti, hatta, başka şehirlerden gelenler bile oldu. Öte yandan, McDonalds Moskova'da 1990'da 'aniden' ortaya çıkmadı.  Kanada McDonald's'ın başkanı George Cohan, 14 yıl boyunca Sovyetler Birliği'nde bir zincir restoran açmaya çalıştı. Ancak SSCB yetkililerinden beklenen onay 1987'de geldi ve hazırlıklar üç yıl daha sürdü ve kuruluşu için 50 milyon dolardan fazla para harcandı. Şirket, Solntsevo bölgesinde (Moskova bölgesi) dev bir işleme ve dağıtım kompleksi inşa etti. Restoranın yeri olarak da, 1970'lerde Sovyet gençleri arasında popüler olan Puşkin Meydanı'ndaki eski ‘Lira’ kafenin bulunduğu yer seçildi ve bir hamburger 1.5, bir Big Mac 3.75 rubleye satılmaya başlandı. O dönemin maaş ortalaması ise 150 rubleydi. Turtalar için elmalar Bulgaristan'dan, patatesler Belçika'dan getirildi. Sığır pirzolalarının ise Moskova bölgesinde özel olarak yetiştirilmeleri gerekiyordu. Aslında, Montreal'de düzenlenen 1976 Olimpiyatlarında, McDonalds Sovyet delegasyonunun da dikkatini çekmişti. Ancak, daha sonra Sovyetler'in Afganistan operasyonu nedeniyle Batı'yla gerilen ilişkiler ve aralarında ABD, Kanada, Türkiye, Kore Cumhuriyeti, Japonya, Malezya ve Almanya'nın da aralarında bulunduğu 65 ülkenin Moskova Olimpiyatları'nı boykot ettiği bir ortamda, 'düşman' bir ülkede McDonald's açılması söz konusu olamazdı. Açılıştan birkaç hafta önce, Moskova gazetelerinde ilk Sovyet McDonald's için personel alımı ilanları yayınlandığında, saati 2 ruble ücretle açılan 630 kişilik kontenjana 25 binden fazla başvuru yapıldı. SSCB'deki ilk McDonald's restoranının çalışanlarından, McDonald's halkla ilişkiler müdürü Svetlana Polyakova ise, açılış gününü şöyle hatırlıyor:

“Resmi açılıştan birkaç ay önce, Kasım 1989'da işe alındım. Eğitim başladı, daha önce böyle bir format görmemiştim. Sadece yeni bir hizmet sistemi değil, yeni bir kültür getirdiğimizi fark ettik. İlk günlerde, ziyaretçiler "Teşekkürler, tekrar gelin" sözlerini duyduklarında, bu onlar için bir kültür şoku oldu.  İlk gün 30 binden fazla kişiye hizmet verdik ve Guinness Rekorlar Kitabı'na girdik. O kadar çok insan vardı ki, polis insanları ara sokakta daireler halinde sıraladı. Sabah saat beşten itibaren kuyruk oluştu. McDonald's'ta çalıştığım süre boyunca iki çocuk doğurdum. Bu arada, kocam ve ben de McDonald's'ta tanıştık. O tezgahta çalışıyordu, ben mutfakta çalışıyordum ve hazır sandviçlerin dizildiği alanda buluşuyorduk."

Sovyet vatandaşlarının McDonald’s ilgisi, kuşkusuz ‘hamburger ve kolanın’ kendisine değil, bu ‘yağlı özgürlüğün’ temsil ettiği değerlere yönelikti. Perestroyka koşullarında bozulan ekonomi, halktaki değişim beklentileri, emperyalist propaganda ve dev Sovyet pazarını ellerini ovuşturarak bekleyen Batılı kapitalistler… Bütün bunların yarattığı ortam, Sovyet halkının ‘Batılı olan her şeyi’ büyük bir hevesle sahiplenmesine yol açtı. McDonald’s, dönemin Sovyet halkı için, bir yemek noktasından çok daha fazlası, adeta ülkenin Batı’ya açılan kapısıydı. Bu kapı Moskova’da büyük bir izdihamla karşılandı, sayısız insan, McDonald’s kültürünün yapay gülümsemesi eşliğinde, eski güzel günlerden kalan son lokmaları afiyetle yedi. (McDonald’s, Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’da başlattığı özel operasyon nedeniyle uygulanan yaptırımlar kapsamında Rusya’dan çekildi. Restoranlar, ‘Vkousno i tochka’ (Lezzetli Nokta) adıyla ve benzer bir menüyle çalışmaya devam ediyor.) YAZARIN TÜM YAZILARI İÇİN TIKLAYIN