Yazının icadıyla birlikte birçok uygarlık, ansiklopedileri gelecek çağlara kazandırmıştır. Tarihte ilk ansiklopedinin hangi uygarlık tarafından yazıldığı bilinmiyor, ancak tartışmalarda, ilk ansiklopedinin bugünkü Yunanistan'da yazıldığı ön plana çıkıyor. Günümüzde kabul edilen ilk ansiklopedi ise, Pliny’nin “Doğa Tarihi (Naturalis Historia)”dir.
Ancak ansiklopedi geleneğinin kökleri sadece Batı'ya değil, Doğu'ya da uzanıyor. Çin, bu gelenekte önemli bir yere sahip. İlk ansiklopedi, 220 yılında Wei İmparatoru Cao Pi'nin emriyle hazırlatılan ancak günümüze ulaşamayan "Huanglan (İmparatorun Aynası)" adlı eserle Çin'de yeşermiş. Ancak Çin ansiklopedi geleneğinin zirvesi, Ming Hanedanlığı döneminde yaşanan bir devrimle şekillenmiş: Yongle Ansiklopedisi.
Gönülleri kazanan İmparator: Yongle
Ming Hanedanlığı döneminde yazılmaya başlanan ansiklopedi, dönemin imparatoru Yongle tarafından emri verilerek hazırlanmıştır. Yongle, Ming Hanedanlığı'nın 3. İmparatoru olarak tahta çıkmış ve yeğenini devirerek geldiğinden, yoğun eleştiriyle başladığı hükümetini, özellikle eğitim ve kültür alanındaki yenilikleriyle güçlendirmiştir. Böylece halkın ve sarayın güvenini kazanmıştır. Yongle Ansiklopedisi, bu yeniliklerin en belirgin örneklerinden biridir.
Yongle'nin diğer önemli yenilikleri arasında başkentin Nanjing'den Beijing'e taşınması, ünlü amiral Zheng He'nin batıya seyahatleri, Annan'ın (bugünkü Vietnam) istilası, beş büyük Moğol seferi gibi olaylar yer almaktadır.
Başkentin taşınması
Yongle Ansiklopedisi için 2 bin kişi çalıştı
Yongle, ansiklopediyi hazırlamak için hemen harekete geçti. Dönemin ünlü âlimlerinden oluşan 147 bilim insanının hazırladığı ansiklopediyi yeterli bulmayan Yongle, daha geniş konular ve zengin içerik emri verdi. Sinolog Fatma Ecem Ceylan'a göre, yeni ansiklopedi projesinde 2169 kişi görev aldı. Genel editörler, yardımcı editörler, derleyiciler, müellifler(yazar), metin tenkitçileri*, müstensihler,** son okuyucular, nakkaşlar ve noktacılar, ansiklopedinin kapsamını genişleterek birçok çalışma alanının bağımsız gelişmesine katkıda bulundu.
Proje, 1405 yılından 1408 yılına kadar devam etti ve 1408 yılında tamamlandı, resmi olarak "Yongle Ansiklopedisi" adını aldı.
Ansiklopedinin içeriği: Zengin ve çeşitli konular
Yongle Ansiklopedisi içinde, düşünce, ahlak, şiir, Çin'in sınır kavimleri, coğrafya, soy isimler, yönetim, hukuk, içkiler, biyografi, kehanet, mimari, köyler, başkentler, tarih, ölü gömme gelenekleri, astronomi, botanik, tahıllar, askeri konular, Budizm, Taoizm, seyahatler, bronzlar, yiyecek ve içecekler, mağaralar, rüyalar, bilim insanları, tiyatro, kurban törenleri, giyim, matematik, resim, marangozluk, postaneler, şamanlar, edebi koleksiyonlar gibi geniş bir konu yelpazesi bulunmaktadır.
Neden günümüze eksik ulaştı?
Yongle Ansiklopedisi tamamlandıktan sonra bir kopyası Nanjing'deki İmparatorluk Kütüphanesi'nde saklandı. Ancak 1427'de başkentin Beijing'e taşınmasıyla beraber ansiklopedi de Beijing'e getirildi. Ne yazık ki, 1900 yılında Boksör Ayaklanması sonucunda Japonya, Rusya, İngiltere, Fransa, Amerika, İtalya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun Çin'e girmesiyle birçok bölümü kayboldu ve eser dünyanın dört bir tarafına dağıldı. 1909 yılında, Beijing Kütüphanesi kurulduğunda eserden yalnızca 60 cilt kalmıştır.
Sinolog Fatma Ecem Ceylan, “O dönemde matbaanın sanayi tipi olmaması kaybolmalara neden oldu. Batı'da olduğu gibi kopyalar yapılsa da, onlar da zaman içinde kaybolmuş.” ifadesini kullandı.
Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, Yongle Ansiklopedisi'nin kayıp bölümlerini toplama kararı alındı. 1960 yılında toplanan 730 cilt birleştirilerek basıldı. Bundan sonraki 30 yıl içinde toplanan 60 ciltle birlikte ansiklopedi yeniden derlendi ve 1982 yılında tekrar basıldı. 2012 yılında, ansiklopedinin 16 cildinin daha bulunmasıyla, Ulusal Çin Kütüphanesi Yayınevi tarafından 813 cilt halinde basılmaya devam ediyor.
Yongle Ansiklopedisi, Çin tarihine ışık tutan ve dünya kültür mirasına katkı sağlayan bir hazinedir. Günümüzde, bu dev ansiklopedi sayesinde geçmişin bilgelikleri, modern dünyayla buluşarak kültürler arası bir köprü kuruyor.
Dipnot:
*Metin tenkitçileri, hangi tür metin olursa olsun, üzerinde çalıştığı metni orijinaline en yakın hâline döndürebilmek için, metni ait olduğu döneme göre düzenleyen kişilere verilen addır.
** Müstensihler, bir yapıtın el yazısıyla kopyasını hazırlayan kimselerdir.
ü
Editörün Notu: Haberde görüşlerinden ve "Geçmişten Günümüze Yongle Ansiklopedisi" adlı makalesinden yararlanılan, Akademisyen ve Sinolog Fatma Ecem Ceylan'a teşekkür ederiz. Zülal Çelik ÇİN HABERLERİNİN TAMAMI İÇİN TIKLAYIN
