CMG Haber Merkezi
Listeye ayrıca, 2009 yılında Acil Korunması Gereken Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne dahil edilen geleneksel Li tekstil teknikleri: eğirme, boyama, dokuma ve nakış, Çin’in Sichuan eyaletinde kutlanan Qiang Yeni Yılı festivali ve Çin’in ahşap kemerli köprülerinin inşasına yönelik geleneksel tasarım ve uygulamalar dahil 3 proje de eklendi.
Uzun geçmişe sahip Qiang etnik grubu
Qiang etnik grubu, Çin’in batı kesiminde eski geçmişe sahip azınlık bir etnik gruptur. Kendilerini “Erma” veya “Eryang” olarak tanımlayan Qianglar, “bulutların üzerindeki etnik grup” adıyla da biliniyor. Qianglar, çoğunlukla Sichuan eyaletine bağlı Aba Tibet-Qiang Özerk İli’nin Wenchuan, Lixian, Songfan, Heishui ve Beichuan Qiang Özerk İlçesinde yaşıyor. Dağların yüksek bölgeleri Qiangların yerleşkeleridir. Az sayıdaki Qianglar, kara yolu boyunca bulunan kasabalarda oturur, Tibet, Han ve Hui halklarıyla iç içe yaşarlar. 2021 yılındaki veriler, Çin topraklarındaki Qiang nüfusunun 312 bine bile ulaşmadığını gösteriyor.
Tarihte çobanlıkla ünlenen Qianglar, sadece Çin milletinin önemli bir öğesi olmakla kalmamış, aynı zamanda Çin’in tarihi gelişimi ve Çin milletinin oluşumunda derin etki yaratmıştır.
Qiangların Tibet bölgesine yakın yerlerde oturan bölümü Tibet Budizm’ine inanırken, diğerleri ise genel olarak ilkel dinlere inanmaktadırlar. Bu kişiler, dünyadaki tüm varlıkların ruhu olduğu için çok tanrıcılığa ve atalara taparlar. Kuvarslarla temsil edilen tanrılar genellikle dağ, orman, evin çatısı ve içine yerleştirilir. Bir Qiang evinin çatısının 4 köşesinde kurulu 5 kuvars taşıyla gök, toprak, dağ tanrısı ve tanrıçası ve ağaç tanrısı bulundurulur; oturma odasındaki sunakta Ata Tanrısı, Kadınların ve Erkeklerin Koruyucu Tanrısı, Hayvanların Koruyucu Tanrısı, Zenginlik, Ambar ve Kapı Tanrısı’ndan oluşan Aile Tanrıları yer alır. Sunağın altındaki ocak üzerindeki 3 ayağın bir ayağına demirden bir halka bağlanır ve bu Ateş Tanrısı’nı temsil eder. Ayrıca, kendi mesleğinin tanrısına, örneğin İlaç Kralı ve Ocak Tanrısı’na taparlar. Bazıları ise Hanların etkisi altında Hanların taptıkları tanrılara taparlar.
Qianglar, erkek veya kadın demeden pamuk veya ipekten (eskiden ise el yapımı bez veya keten kumaşından) yapılan uzun kollu elbise giyer. Qipao görünüşünde olan bu kıyafetin 2 ön parçasından solu sağının üstünde olur ve sol omuzdan belin sağ tarafına kadar düğmelerle bağlanır. Erkeğin elbisesi dizine kadar, kadınınki ise ayağına kadar uzun olur. Renkleri ise yaşlara göre değişir, orta ve yaşlı Qianglar, sade mavi veya siyah gibi renkleri kullanırken, genç kızlar ise parlak renkleri seçerler. Her elbisenin yakasına, manşetine ve kenarına çiçek desenleri işlenir. Elbiseler üstüne yakasız, manşetsiz ve düğmesiz, yünden yapılmış ceket giyinir. Güneşli günlerde ceketin yünleri dışa, yağmurlu günlerde ise tam tersine içe açılır.Yani çift yönlü giyilebilirler. Qianglar, bel ayarlayıcısı takmayı sever, bekar erkek ve kızlar çiçek desenli ayakkabı ve yaşlılar ise sade renkli yuvarlak ağızlı ayakkabı giyer. Aksesuar konusunda Qiang kadınları, gümüş tabak, küpe, bilezik ve yüzük gibi süs eşyaları taşır. Erkekler ise, bıçak, tütün kesesi gibi eşya takarlar.
Beslenme alışkanlıklarına bakıldığında esas olarak mısır, patates, buğday, arpa, karabuğday, çeşitli fasulyeler ve sebzeleri tükettikleri görülür. Qianglar, genel olarak sigara kullanır, içki olarak da özellikle de ballı içki içerler.
Qiang halkı genellikle güneşe bakan, etrafında ekili arazi ve su kaynağı olan yüksek dağların eteğinde veya tepelerinde konut inşa eder.
Qiangların yaşlılara saygı geleneği vardır. İçki içerken önce saygın bir yaşlı etnik dille açılış konuşmasını yapar, tanrılara güzel dileklerde bulunur. Ardından yaşlara göre veya önce ev sahibi sonra konuklar şeklinde, sırayla içki içilir. Birisi yolda bir yaşlıyla karşılaşınca mutlaka o yaşlıya yol verir. Şarkı yaşlının öncülüğünde söylenirken aynı şekilde yine yaşlıların öncülüğünde dans edilir.
Qiangların 1980’li yıllara kadar kendi yazı dili yoktu. 1985 yılında Qiang halkının talebi üzerine çalışma yürütülerek, 26 Latin alfabesiyle Pinping’ye dayalı yazı dili geliştirildi ve 1993 yılında hükümetin ilgili departmanı tarafından onaylandı. Ardından Qiangların yoğun şekilde yaşadıkları bölgelerde yaygınlaştırmaya başlandı. Böylece, Qiangların dilden dile aktardıkları edebiyat eserleri daha iyi şekilde korunuyor. Qiangların folk şarkıları, genellikle söyleyenin gördüğünün değerlendirmesidir. Qiangların el sanatları arasında çapraz dikiş ve nakış en ünlüleridir. Qiang kadınları, mavi kopyaya gerek duymadan çeşitli desenleri işler. Modern Qiangların el sanatları, yoğun etnik özellikleri yansıtır. Bugün ürettikleri halılar ABD, Kanada, Nepal ve Hindistan gibi ülkelere satılıyor.
Qianglar, geleneksel Çin Yeni Yılı olan Bahar Bayramı’nı kutlar ve aile buluşmasına büyük önem verir. Hanlar gibi Qianglar da eski yılın son ayının 23. gününden itibaren ev temizliği yapar, Ocak Tanrısı’na tapar, yeni yıl yemekleri hazırlar. Arife yemeğinde mutlaka atalar ve tanrılara et sunarlar. Aile fertleri arife yemeğinde buluşur, yeni yılı ocağın etrafında karşılar. Yeni yıl en uzun ilk ayın 30. gününe kadar kutlanır. Qianglar Hanların diğer bayramlarını da kutlarken, en görkemli kutlamaları ise kendilerinin Qiang Yeni Yılı için düzenledikleridir.
“Uğurlu ve Mutlu Gün”
Qiang Yeni Yılı Qiang dilinde “Ri Mei Ji” olarak seslendirilir ve “Uğurlu ve Mutlu Gün” anlamını taşır. Bu özel gün, güz hasadından sonra Qiangların tanrılara ve atalara aldıkları bereket için teşekkür etmelerinden kaynaklanıyor. Çin Ay Takvimi’ne göre, her yılın 10. ayının ilk gününde Qiang Yeni Yılı kutlanır, kutlamalar yörelere göre 3 ila 5 gün sürerken, az sayıdaki köylerde ise 10 gün süren kutlamalar da görülür. Yeni yılın esas kutlama etkinlikleri, tanrılara saygı göstermek ve ziyafetler organize etmektir.
Qiang Yeni Yılı kutlamaları 1980’li yıllarda kesintiye uğramış, ancak 1988 yılında yeniden başlatılmış ve Qiang halkının ortak bayramı haline gelmiştir. Qiangların toplu şekilde yaşadıkları bölgelerde rengârenk kutlama etkinlikleri düzenlenir. 1986 yılında başkent Beijing’de yaşıyan Qianglar, ilk kez toplu şekilde Yeni Yıl’ı kutlamaya başladı. 1991 yılından itibaren, Sichuan’ın Beichuan ilçesinde kesintisiz şekilde kutlamalar düzenleniyor. Bayram sırasında her köyün sakinleri bir araya gelip bereketi kutlar, Güneş, Ay, dağlar, nehirler ve doğadaki tüm varlıklara olan saygılarını ifade eder, yeni yılda bereket, bolluk ve şeytanlardan korunma dileğinde bulunur.
Qiangların bazı tabuları söz konusudur; ocak kutsal bir mekândır, üstünden hiç kimse geçmez. Etrafında kavga etmek veya uğursuz sözleri söylemek yasaktır. Ocak etrafında erkek ve kadınların oturacakları yerler için belli kurallar vardır, bu kuralara uymayanın Ateş Tanrısı’nı inciteceğine inanılır.
Evinde hasta bulunan aileye yabancının girmesi bir tabudur. Bu ailenin kapısı önüne bir bank konur, bu bank evde hasta olduğu için ziyaretçi kabul edilemeyeceği anlamındadır.
Yeni Yıl’ın ilk gününde yüksek sesle kavga etmek en büyük tabudur, ocak demiri, ip ve bıçağı kullanmak yasaktır. Kadınların önemli dini faaliyetlere katılımı da yasaktır, hamile olan kadın yeni evlenen bir çiftin evine girmez. Yeni evlendiği gün anne babasının evinden ayrılan bir gelin başını döndürüp geri bakmaz, yoksa beraberinde uğursuzluk ve varlık kaybı geleceğine inanılır. Bebeği bir aydan küçük olan kadın mutfağa girmez, yoksa Ocak Tanrısı ve Aile Tanrıları kızar.
Beichuan, Qiang kültürünün kaynaklarından biri olarak, öteden beri maddi olmayan kültür miraslarını koruma ve aktarma çalışmalarına büyük önem veriyor. Çok sayıda maddi olmayan kültür miraslarını koruma ve aktarma üssü kurulmuş, maddi olmayan kültür miraslarının aktarıcıları yetiştirme projesi yürütülüyor. Bu çalışmalar, Qiang Yeni Yılı geleneğine farklı bir dinamizm katıyor, daha fazla insanın Qiang kültürünün cazibesini yaşama fırsatı sağlıyor.
Bu yıl UNESCO maddi olmayan kültür mirasları listelerine alınan 4 projeyle, Çin’in adı geçen listelerde yer alan toplam proje sayısı 44’e çıkmıştır.